22 एप्रिल 2025 रोजी जम्मू आणि काश्मीरमधील पहलगामच्या बैसारन मेडोजवर झालेल्या आतंकी हल्ल्याने संपूर्ण देशाला हादरवून सोडले. या हल्ल्यात 26 ते 28 पर्यटक आणि स्थानिकांचा मृत्यू झाला, तर 20 हून अधिक जण जखमी झाले. हा हल्ला गेल्या काही वर्षांतील सर्वात मोठा आणि क्रूर नागरी हल्ला मानला जात आहे, ज्याने काश्मीरच्या शांततेच्या दाव्यांवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले आहे. या हल्ल्याची पार्श्वभूमी, त्याचे परिणाम आणि यातून काय धडा घ्यावा याचा विचार करू.
कसा झाला हा हल्ला
पहलगाम, ज्याला “मिनी स्वित्झर्लंड” म्हणूनही ओळखले जाते, हे काश्मीरमधील एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. बैसारन मेडोज येथे पर्यटक घोड्यावर स्वार होऊन, पिकनिक करत किंवा निसर्गाचा आनंद घेत असताना, दुपारी 2:30 च्या सुमारास सशस्त्र दहशतवाद्यांनी अंदाधुंद गोळीबार सुरू केला. प्रत्यक्षदर्शींनुसार, दहशतवाद्यांनी जवळून गोळ्या झाडल्या, ज्यामुळे अनेक जण जागीच ठार झाले. मृतांमध्ये दोन परदेशी पर्यटक (नेपाळ आणि संयुक्त अरब अमिराती), एक 26 वर्षीय भारतीय नौदल अधिकारी लेफ्टनंट विनय नरवाल, आणि एक इंटेलिजन्स ब्युरो अधिकारी यांचा समावेश आहे. जखमींमध्ये 83 वर्षीय तमिळनाडूतील पर्यटक आणि 65 वर्षीय ओडिशातील महिला यांचाही समावेश आहे.
हल्ल्याची जबाबदारी द रेझिस्टन्स फ्रंट (TRF) या लष्कर-ए-तयबाच्या उपशाखेने घेतली. त्यांनी सोशल मीडियावर दावा केला की, हा हल्ला 2019 मध्ये जम्मू आणि काश्मीरचा विशेष दर्जा रद्द केल्यानंतर 85,000 “बाहेरील” लोकांना डोमिसाइल अधिकार देण्याच्या विरोधात होता, ज्यामुळे त्यांचा दावा आहे की काश्मीरमध्ये “लोकसंख्याशास्त्रीय बदल” होत आहेत.
काय प्रतिक्रिया उमटल्या ते पाहू
हल्ल्याने भारतात आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर तीव्र प्रतिक्रिया उमटल्या. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी सौदी अरेबियातील आपला दौरा अर्धवट सोडून दिल्लीत परत येऊन राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजित डोवाल आणि परराष्ट्रमंत्री एस. जयशंकर यांच्यासोबत तातडीची बैठक घेतली. त्यांनी हल्ल्याचा तीव्र निषेध करत दोषींना कठोर शिक्षा करण्याचे आश्वासन दिले. केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा यांनी पहलगामला भेट देऊन मृतांच्या कुटुंबीयांची भेट घेतली आणि सुरक्षा व्यवस्थेचा आढावा घेतला. जम्मू आणि काश्मीरचे मुख्यमंत्री उमर अब्दुल्ला यांनी हल्ल्याला “पशुतुल्य” संबोधत कठोर शब्दांत निषेध व्यक्त केला.
विरोधी पक्षनेते राहुल गांधी, पीडीपीच्या मेहबुबा मुफ्ती, आणि AIMIM चे असदुद्दीन ओवैसी यांनीही हल्ल्याचा निषेध केला. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प, यूके पंतप्रधान केयर स्टार्मर, आणि संयुक्त राष्ट्रांचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनीही हल्ल्याचा निषेध केला. श्रीलंका, नेपाळ आणि ऑस्ट्रेलियासह अनेक देशांनी भारताबरोबर एकजुटीने उभे असल्याचे म्हटले.
सुरक्षा आणि तपास
हल्ल्यानंतर सुरक्षा यंत्रणांनी तातडीने कारवाई सुरू केली. भारतीय लष्कर, जम्मू आणि काश्मीर पोलिस, आणि CRPF च्या विशेष पथकांनी बैसारन परिसरात सर्च ऑपरेशन सुरू केले. हेलिकॉप्टर आणि ड्रोनच्या मदतीने दहशतवाद्यांचा शोध घेण्यात येत आहे. राष्ट्रीय तपास संस्थेची (NIA) एक टीम पहलगामला पाठवण्यात आली आहे. सुरक्षा यंत्रणांना चार संशयित दहशतवाद्यांचे फोटो प्राप्त झाले असून, त्यापैकी दोन स्थानिक (आदिल आणि आसिफ) आणि दोन पाकिस्तानी (पश्तो भाषिक) असल्याचा दावा आहे. तसेच, लष्कर-ए-तयबाचा कमांडर सैफुल्लाह कासुरी आणि दोन PoK-आधारित हँडलर्स यांना हल्ल्यामागील मास्टरमाइंड मानले जात आहे.
पहलगाम हा काश्मीरमधील पर्यटनाचा कणा आहे, आणि हा हल्ला पर्यटन उद्योगासाठी मोठा धक्का आहे. हल्ल्यानंतर अनेक पर्यटक घाबरून घरी परतले, तर एअर इंडिया आणि इंडिगोने श्रीनगर ते दिल्ली आणि मुंबईसाठी अतिरिक्त विमाने चालवली. 30 एप्रिलपर्यंतच्या बुकिंगवर मोफत रिशेड्यूलिंग आणि रिफंडची सुविधा देण्यात आली आहे. जम्मू-श्रीनगर महामार्गावरील पूर आणि भूस्खलनामुळे पर्यटक आधीच अडकले होते, आणि या हल्ल्याने त्यांची चिंता वाढवली आहे.
काय धडा घ्यावा?
हा हल्ला काश्मीरमधील सुरक्षा व्यवस्थेतील त्रुटी दर्शवतो. पहलगामसारख्या उच्च-सुरक्षा क्षेत्रात, जिथे अमरनाथ यात्रेसाठी वर्षभर कडक सुरक्षा असते, असा हल्ला होणे गंभीर प्रश्न उपस्थित करते. 2019 नंतर काश्मीरमध्ये हिंसाचार कमी झाल्याचा दावा केला जात होता, पण हा हल्ला दर्शवतो की दहशतवादी कारवाया अजूनही थांबलेल्या नाहीत.
- सुरक्षा मजबूत करणे: पर्यटन स्थळांवरील सुरक्षा व्यवस्था अधिक कठोर करणे गरजेचे आहे. ड्रोन आणि AI-आधारित तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवला पाहिजे.
- गुप्तचर यंत्रणेची कार्यक्षमता: हल्ल्यापूर्वी गुप्तचर यंत्रणांना कोणतीही माहिती मिळाली नसल्याने त्यांच्या कार्यक्षमतेवर प्रश्न उपस्थित होतात.
- स्थानिक समुदायाचा सहभाग: काश्मिरी लोकांनी पर्यटकांचे नेहमी स्वागत केले आहे. स्थानिक समुदायाला विश्वासात घेऊन त्यांचा सहभाग वाढवला पाहिजे.
- आंतरराष्ट्रीय सहकार्य: दहशतवादविरोधी लढाईत पाकिस्तानसह इतर देशांवर दबाव टाकण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय सहकार्य आवश्यक आहे.
पहलगाम हल्ला हा केवळ एक आतंकी कृत्य नाही, तर काश्मीरच्या सांस्कृतिक आणि आर्थिक तत्त्वांवर हल्ला आहे. काश्मीरने नेहमीच पर्यटकांचे प्रेमाने स्वागत केले आहे, आणि या हल्ल्याने त्या परंपरेला धक्का लावला आहे. सरकार, सुरक्षा यंत्रणा, आणि नागरिकांनी एकत्र येऊन काश्मीरला पुन्हा शांततेचा नंदनवन बनवण्यासाठी प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. मृतांच्या आत्म्याला शांती लाभो आणि जखमी लवकर बरे होवोत, हीच प्रार्थना.
